Teitl y ddeiseb: Gwneud i sefydliadau sector cyhoeddus Cymru adrodd ar allyriadau cwmpas 3 a’u cynnwys mewn targedau sero net

Geiriad y ddeiseb:

Dylid cynnwys yr holl allyriadau sy’n gysylltiedig â buddsoddiadau sector cyhoeddus yn nhargedau datgarboneiddio Llywodraeth Cymru a’i gwneud yn orfodol i holl sefydliadau sector cyhoeddus Cymru adrodd ar allyriadau buddsoddiadau (cwmpas 3).
Nod awdurdodau lleol yw sero net erbyn 2030, ond maent yn buddsoddi mewn cwmnïau sy’n bwriadu echdynnu tanwyddau ffosil am ddegawdau.
Nid yw’n ofynnol ar hyn o bryd i sefydliadau sector cyhoeddus Cymru adrodd ar allyriadau sy’n gysylltiedig â buddsoddiadau! Mae’n rhaid cael gwared ar y ddihangfa hon.

Esboniad cryno o allyriadau cwmpas 3.
Cwmpas 1 – allyriadau uniongyrchol o ffynonellau y mae sefydliad sector cyhoeddus yn berchen arnynt neu’n eu rheoli.
Cwmpas 2 – allyriadau anuniongyrchol o drydan, ager, gwres ac awyru a brynir.
Cwmpas 3 – yr holl allyriadau eraill sy'n gysylltiedig â gweithgareddau sefydliad, gan gynnwys buddsoddiadau mewn cwmnïau tanwydd ffosil.

Mae cynnwys rhai allyriadau cwmpas 3 o fewn y ffin weithredol ond eithrio allyriadau yn anghyson â chyflawni sero net gwirioneddol erbyn 2030 ac yn tanseilio ymdrechion datgarboneiddio’r Llywodraeth. Gweler tudalen 14, tabl 3 yma.
https://llyw.cymru/sites/default/files/publications/2022-06/canllaw-sector-cyhoeddus-cymru-ar-gyfer-adrodd-ar-garbon-sero-net.pdf

Drwy gynnwys pensiynau a buddsoddiadau yn nhargedau’r llywodraeth bydd gan y sector cyhoeddus yr hyblygrwydd i benderfynu drostynt eu hunain beth i’w wneud am yr allyriadau cwmpas 3 anuniongyrchol hyn heb eu hanwybyddu’n unig.

1. Y cefndir

Mae allyriadau nwyon tŷ gwydr yn cael eu categoreiddio’n dri grŵp neu ‘Gwmpas’ gan yr offeryn cyfrifo rhyngwladol a ddefnyddir fwyaf, sef y Protocol Nwyon Tŷ Gwydr (GHG)Mae Cwmpas 1 yn ymdrin ag allyriadau uniongyrchol o ffynonellau a berchnogir neu a reolir. Mae Cwmpas 2 yn cwmpasu allyriadau anuniongyrchol o gynhyrchu trydan, ager, gwresogi ac awyru a ddefnyddir gan sefydliad. Mae Cwmpas 3 yn cynnwys yr holl allyriadau anuniongyrchol eraill sy'n deillio o weithgarwch sefydliad. Mae hyn yn cynnwys nwyddau a gwasanaethau a brynwyd, teithio busnes, gwaredu gwastraff, cludo a dosbarthu, buddsoddiadau ac asedau ar brydles.

Mae gan Gymru darged deddfwriaethol i gyflawni allyriadau sero net erbyn 2050. Ym mis Hydref 2021, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei Chynllun Sero Net Cymru. Mae’r cynllun lleihau allyriadau statudol hwn yn cynnwys 123 o bolisïau a chynigion y llywodraeth ar gyfer y pum mlynedd nesaf i gyflawni gostyngiad o ran allyriadau nwyon tŷ gwydr ar draws pob sector, ac mae’n edrych ymlaen at y targed sero net erbyn 2050. Mae’n cynnwys yr uchelgais o gyflawni nod sero net cyfunol y sector cyhoeddus erbyn 2030, gan gwmpasu dros 780 o sefydliadau sector cyhoeddus yng Nghymru.

Nod Canllaw Adrodd Sero Net Sector Cyhoeddus Cymru Llywodraeth Cymru (a ddiweddarwyd ym mis Gorffennaf 2022) yw helpu'r sector cyhoeddus yng Nghymru i amcangyfrif ei ôl troed carbon net, gan gynnwys allyriadau uniongyrchol ac anuniongyrchol.

Mae Tabl 3 ar dudalen 16 yn amlinellu ffynonellau allyriadau Cwmpas 3 ar gyfer y sector cyhoeddus yng Nghymru:

§ Nwyddau a gwasanaethau a brynwyd;

§ Gweithgareddau i fyny’r gadwyn gyflenwi yn ymwneud â thanwydd ac ynni;

§ Cludo a dosbarthu i fyny’r gadwyn gyflenwi;

§ Gwastraff a gynhyrchir mewn gweithrediadau;

§ Teithio ar fusnes

§ Cymudo gweithwyr;

§ Asedau ar brydles i fyny’r gadwyn gyflenwi *;

§ Asedau ar brydles i lawr y gadwyn gyflenwi*;

§ Cludo a dosbarthu i lawr y gadwyn gyflenwi*;

§ Prosesu cynhyrchion a werthir*;

§ Diwedd oes cynhyrchion a werthwyd*;

§ (Rhanfreintiau); a

§ (Buddsoddiadau).

Mae ffynonellau mewn cromfachau wedi’u heithrio o adroddiadau sector cyhoeddus Cymru. Mae ffynonellau wedi'i nodi â * wedi’u heithrio’n rhannol o adroddiadau Sector Cyhoeddus Cymru ac mae’r canllaw yn cynghori y dylai sefydliadau gyfeirio at adrannau perthnasol y canllawiau i gael rhagor o gyfarwyddiadau.

2. Camau gan Lywodraeth Cymru

Mae ymateb Julie James AS, y Gweinidog Newid Hinsawdd, i’r ddeiseb hon yn nodi nad yw adrodd ar allyriadau gan awdurdodau cyhoeddus, er bod cefnogaeth dda i wneud hynny, yn orfodol ar hyn o bryd ond yn cael ei annog yn gryf, er enghraifft drwy’r Canllaw Adrodd Sero Net Sector Cyhoeddus Cymru y Llywodraeth.

Mae'n amlinellu'r ffin weithredol a datblygiad ar y cyd y canllaw adrodd ar gyfer proses adrodd newydd y sector cyhoeddus yn ystod gweithdy a oedd yn cynnwys cynrychiolwyr o gyrff cyhoeddus amrywiol.

Mae’n nodi yn y lle cyntaf, mai’r nod yw canolbwyntio ar yr allyriadau sydd o dan reolaeth weithredol y sector cyhoeddus yn uniongyrchol, gan gynnwys Cwmpas 1 a 2, a’r rhan fwyaf o Gwmpas 3. Cafodd y canlyniadau cychwynnol eu cyd-gasglu a’u rhannu ar ffurf adroddiad yn gynharach eleni, sef Data Sero Net y Sector Cyhoeddus ac argymhellion.

Aeth y Gweinidog yn ei blaen i ddweud:

Nid oes gan y sector cyhoeddus reolaeth weithredol uniongyrchol dros lawer o'r penderfyniadau allweddol ynghylch pensiynau a buddsoddiadau. Rwy’n deall bod 8 prif gronfa ar draws llywodraeth leol sydd wedi cronni’r rhan fwyaf o’u buddsoddiadau, ac mae’r gronfa wedi cyflwyno datganiad newid hinsawdd / datgarboneiddio. Mae’r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol wedi ysgrifennu at gadeiryddion y cronfeydd hyn i’w hannog i fynd ymhellach ac yn gyflymach, ac wedi cwrdd â hwy, a chafwyd peth llwyddiant o ran ymrwymiad i weithio gyda’r sector cyhoeddus i gytuno ar strategaeth i ddatgarboneiddio pensiynau erbyn 2030, gan ddod â hwy yn unol â thargedau sero-net cyfredol y sector cyhoeddus.

3. Camau gan Senedd Cymru

Nid yw mater penodol allyriadau Cwmpas 3 wedi’i ystyried yn y Senedd. Fodd bynnag, ar 25 Mai 2022 bu’r Senedd yn trafod cynnig a gyflwynwyd gan Jack Sargeant AS, ar ddatgarboneiddio pensiynau'r sector cyhoeddus. Roedd y cynnig, y cytunwyd arno, yn cynnig bod y Senedd:

1. Yn nodi:

a) mai Llywodraeth Cymru oedd y gyntaf yn y byd i ddatgan argyfwng hinsawdd, gan gydnabod y bygythiad difrifol y mae newid yn yr hinsawdd yn ei achosi;

b) bod cynlluniau pensiwn y sector cyhoeddus yn parhau i fuddsoddi mewn tanwydd ffosil ac, ers blynyddoedd lawer, mae ymgyrchwyr wedi annog cynlluniau i ddadfuddsoddi;

c) bod partneriaeth bensiwn Cymru wedi symud yn gyflym i dynnu buddsoddiad o ddaliadau Rwsia yn ôl a'i fod wedi symud oddi wrth lo o'r blaen, gan ddangos felly ei bod yn bosibl i gronfeydd pensiwn wneud y penderfyniadau hyn;

d) bod Aelodau o'r Senedd wedi cymryd y cam cyntaf i symud eu cronfeydd pensiwn eu hunain oddi wrth danwydd ffosil;

e) pe bai cynlluniau pensiwn y sector cyhoeddus yng Nghymru yn dadfuddsoddi, Cymru fyddai'r wlad gyntaf yn y byd i gyflawni hyn, gan ddangos i ddarparwyr cronfeydd bod angen creu cynhyrchion buddsoddi nad ydynt yn ymwneud á thanwydd ffosil.

2. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda'r sector cyhoeddus i gytuno ar strategaeth i ddatgarboneiddio pensiynau erbyn 2030, gan sicrhau eu bod yn cyd-fynd â thargedau sero net presennol y sector cyhoeddus

Gwneir pob ymdrech i sicrhau bod y wybodaeth yn y papur briffio hwn yn gywir adeg ei gyhoeddi. Dylai darllenwyr fod yn ymwybodol nad yw’r papurau briffio hyn yn cael eu diweddaru o reidrwydd na’u diwygio fel arall i adlewyrchu newidiadau dilynol.